دانشگاه آزاداسلامی
واحد کرمانشاه
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد دررشته زبان وادبیات فارسی(M.A)
موضوع:
تجلی سیمای موعود درآئینه شعر شاعران برگزیده عهد صفوی
(شفیعای شیرازی،طالب آملی، فیض کاشانی، محتشم کاشانی و وحشی بافقی)
استاد راهنما:
دکتر ابراهیم رحیمی زنگنه
استاد مشاور:
دکتر وحید مبارک
نگارش:
رسول گراوندی
چکیده
موضوع پایان نامه تجلی سیمای موعود درآئینه شعر شاعران برگزیده عهد صفوی است وهدف کلی از آن تعیین میزان تاثیر پذیری شعر این شعرا از مسئله موعود می باشد.در این تحقیق محقق سعی نموده به این سئوالات پاسخ دهد که آیا این شعرا در اشعار خود به مسائل مرتبط با موعود مانند انتظار، آخر الزمان ، نشانه های ظهور حکومت جهانی ،گسترش عدل وداد و.... پرداخته اند واگر پاسخ مثبت می باشد این امر چگونه صورت پذیرفته است؟ واشعار این شعرا درباره موعود احساس صرف شاعرانه می باشد یا ازروی تعقل وبا تکیه براحادیث وآیات است؟ و برای پاسخ به این سئوالات به اشعار این شعرا مراجعه وآن اشعار با آیات قرآنی وروایات معصومین تطبیق داده شده است . محقق از روش کتابخانه ای وبا استفاده از کتب ، نشریات ونرم افزارهای مربوطه این تحقیق را به پایان رسانده است. وبه این نتیجه رسیده که شعر این شعرا در موضوع موعود نه تنها اساس صرف شاعرانه نیست بلکه در شعر خود آیات و روایات بسیاری را لحاظ داشته اند.
واژگان کلیدی: در این پایان نامه با واژه ها و اصطلاحات و مفاهیمی نظیر: غیبت، انتظار، ظهور، فرج، آخرالزمان، نشانه های ظهور، حکومت جهانی و... سروکار داریم .
دانشگاه آزاداسلامی
واحد کرمانشاه
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد دررشته زبان وادبیات فارسی(M.A)
موضوع:
تجلی سیمای موعود درآئینه شعر شاعران برگزیده عهد صفوی
(شفیعای شیرازی،طالب آملی، فیض کاشانی، محتشم کاشانی و وحشی بافقی)
استاد راهنما:
دکتر ابراهیم رحیمی زنگنه
استاد مشاور:
دکتر وحید مبارک
نگارش:
رسول گراوندی
تابستان89
تقدیروتشکر؛
بعدازحمد وسپاس الهی بدین وسیله مراتب قدردانی وسپاس خودرابه حضوراساتید ارجمندی که درایام تحصیلم زحمات فراوانی را متحمل شدندوصادقانه وباصفای باطن خود روشنگرطریقم بودندوهمچنین اساتید محترم مشاور وراهنما که همواره با راهنمایی های ارزنده خود اینجانب را در نگارش این تحقیق یاری نمودند تقدیم می دارم .
الهم عجل لولیک الفرج
تقدیم به
وجود نازنین حضرت ولی عصر(عج) منجی عالم بشریت که همه مظلومان و ستم دیدگان جهان به انتظارش نشسته اند .
فهرست مطالب
فصل اول (طرح تحقیق)
1-1.مقدمه......................................................................................................................................................0
1-2.بیان مسئله................................................................................................................................................1
1-3.اهداف پژوهش.......................................................................................................................................2
1-4.فرضیه های پژوهش.................................................................................................................................2
1-5.اهمیت وضرورت مسئله...........................................................................................................................3
1-6.موعوددر قرآن........................................................................................................................................3
1-7.موعود درروایات....................................................................................................................................4
1-8.موعود و نهج البلاغه.............................................................................................................................10
1-9.موعود باوری در ادیان..........................................................................................................................12
1-10.اسامی موعود درکتب ادیان..................................................................................................................15
1-11.انجیل وبشارت موعود..........................................................................................................................15
1-12.یهود وموعود.......................................................................................................................................18
1-13. زرتشت وبشارت موعود......................................................................................................................24
1-14.اهل سنت وموعود................................................................................................................................27
1-15.موعود درپیشینه شعر فارسی..................................................................................................................28
فصل دوم (موضوعات شعر موعود)
2-1. غیبت....................................................................................................................................................36
2-2.فلسفه غیبت...........................................................................................................................................40
2-3. تجدید دین اسلام بوسیله حضرت.........................................................................................................44
2-4. .علم امام..............................................................................................................................................46
2-5. شفاعت امام ازمحبان گناهکار..............................................................................................................49
2-6. انتظار...................................................................................................................................................50
2-7.شوق دیدار امام وبی تابی در فراقش.......................................................................................................53
2-8. نابودی دشمنان بوسیله یاران امام............................................................................................................63
2-9. به سامان رسیدن همه کارها درزمان ظهور..............................................................................................64
2-10. علاقه ومحبت به امام...........................................................................................................................67
2-11. مهدی هم سیره رسول الله(ص)وعلی (ع) ............................................................................................70
2-12.هلاکت دشمنان بوسیله امام..................................................................................................................72
2-13.امام (عج)شبیه عیسی (ع) .....................................................................................................................73
2-14.اقتداء حضرت عیسی(ع)به امام(عج) ....................................................................................................74
2-15.سعادت وبلند مرتبگی بواسطه خدمت به حضرت..................................................................................76
2-16مهدی (عج )هدایت گر است................................................................................................................77
2-17مژده مهدی در قرآن.............................................................................................................................79
2-18.معرفت به امام......................................................................................................................................82
2-19.امام حسین(ع) جد مظلوم امام مهدی(ج) .............................................................................................85
2-20.مهدی (عج)امام دوازدهم.....................................................................................................................87
2-21.بخشش امام.........................................................................................................................................87
2-22.بی ثباتی جهان وفساد وفتنه درزمان غیبت.............................................................................................89
2-23.آفرینش آسمان وزمین برای امام...........................................................................................................99
2-24.عدالت مهدی.....................................................................................................................................101
2-25.عصمت امام.......................................................................................................................................103
2-26.دعا برای امام......................................................................................................................................105
2-27.مهدی (عج)خلیفه ونائب حق..............................................................................................................113
2-28.طعنه به شیعه برای ظهور.....................................................................................................................114
2-29.مقام والای امام...................................................................................................................................116
2-30.زنده شدن محبان حضرت پس از ظهور(رجعت) ................................................................................119
2-31.دانشمندان گمراه................................................................................................................................120
2-32.مشتاق مصلح باید صالح باشد..............................................................................................................122
2-33.وصف مهدی اززبان دیگران...............................................................................................................123
2-34.یاران امام...........................................................................................................................................123
2-35.شیعه اضافه طینت امام.........................................................................................................................125
2-36. طول عمر امام....................................................................................................................................125
2-37. زمین وزمان خالی از حجت نیست......................................................................................................127
2-38.وجوب اطاعت ازامام..........................................................................................................................129
2-39.تمام شدنعقل افراد بوسیله امام.............................................................................................................129
2-40.سمع وبصر شیعه بواسطه امام زیاد می شود...........................................................................................130
2-41.قهر واستیلای امام...............................................................................................................................131
2-42. لباس ومتعلقات همراه امام..................................................................................................................133
فصل سوم (تجلی سیمای موعود در آئینه شعر شاعران برگزیده عهد صفوی)
3-1.شفیعای شیرازی...................................................................................................................................136
3-2.طالب آملی...........................................................................................................................................137
3-3.فیض کاشانی........................................................................................................................................140
3-4.محتشم کاشانی.....................................................................................................................................143
3-5.وحشی بافقی........................................................................................................................................145
3-6. نتیجه گیری نهایی................................................................................................................................148
منابع............................................................................................................................................................155
چکیده
موضوع پایان نامه تجلی سیمای موعود درآئینه شعر شاعران برگزیده عهد صفوی است وهدف کلی از آن تعیین میزان تاثیر پذیری شعر این شعرا از مسئله موعود می باشد.در این تحقیق محقق سعی نموده به این سئوالات پاسخ دهد که آیا این شعرا در اشعار خود به مسائل مرتبط با موعود مانند انتظار، آخر الزمان ، نشانه های ظهور حکومت جهانی ،گسترش عدل وداد و.... پرداخته اند واگر پاسخ مثبت می باشد این امر چگونه صورت پذیرفته است؟ واشعار این شعرا درباره موعود احساس صرف شاعرانه می باشد یا ازروی تعقل وبا تکیه براحادیث وآیات است؟ و برای پاسخ به این سئوالات به اشعار این شعرا مراجعه وآن اشعار با آیات قرآنی وروایات معصومین تطبیق داده شده است . محقق از روش کتابخانه ای وبا استفاده از کتب ، نشریات ونرم افزارهای مربوطه این تحقیق را به پایان رسانده است. وبه این نتیجه رسیده که شعر این شعرا در موضوع موعود نه تنها اساس صرف شاعرانه نیست بلکه در شعر خود آیات و روایات بسیاری را لحاظ داشته اند.
واژگان کلیدی: در این پایان نامه با واژه ها و اصطلاحات و مفاهیمی نظیر: غیبت، انتظار، ظهور، فرج، آخرالزمان، نشانه های ظهور، حکومت جهانی و... سروکار داریم .
1-1.مقدمه:
همه ادیان ومذاهب معتقد به وجود منجی درآخرالزمان می باشند وهرکدام منجی رابا نامی می شناسند، منجی ای که باحکومت خود سراسر زمین راپراز عدل ودادخواهد کردوبا ستمگران و ظالمان خواهد جنگیدو مظلومان رایاری خواهد داد.
دردین اسلام نیز به مهدویت پرداخته شده است ودراین میان سهم شیعه بیش از سایر مذاهبی باشد و در روایات شیعه. مشخصات منجی،غیبت ، فلسفه غیبت وظهوراو وسایرامور مربوط به منجی به صورت کامل بیان گردیده که درسایر ادیان ومذاهب چنین چیزی را شاهد نمی باشیم. محقق باتوجه به این مطلب که این موضوع جز اعتقادات مذهبی اوست وهمچنین حساسیت هائی که درسالهای اخیر دشمنان اسلام نسبت به امام زمان (روحی فداه) از خود بروزداده اند. این موضوع رابه عنوان پایان نامه خود انتخاب نموده تا هم بر کسب اطلاعات خو د از امام بیفزاید وهم دیگر دانشجویان را علاقمند به چنین موضوعی نماید.
نگارنده دراین تحقیق با روش کتابخانه ای وبا استفاده از کتب ونشریات مربوط به موضوع موعود درادیان مختلف این تحقیق را انجام داده است.
1-2.بیان مسئله
از آنجا که ادبیات فارسی خصوصا"شعر فارسی از مبحث موعود تاثیر پذیرفته و در آثار شعرای فراوانی نام مقدس مهدی(عج)ذکر گردیده است و به تعبیر استاد محمد علی مجاهد در کتاب سیمای مهدی موعود در آئینه شعر فارسی((مساله مهدویت از دیر باز در شعرفارسی مطرح بوده وشعرای فارسی زبان گاه به صورت کنایی وغیر مستقیم وگاه به شکل روشن وآشکار از مهدی موعود یاد کرده اند.)) می توان گفت که مهم ترین موضوعاتی که در شعر فارسی پیرامون بحث موعود وجود دارد عبارتند از : معرفی مهدی موعود به عنوان تنها مصلح جهان، به تصویر کشیدن ولایت تکوینی حضرت ولی عصر، تبیین رسالتهای جهانی امام زمان و مسائلی از قبیل غیبت، انتظار ،ظهور و...دربخش هایی از اشعار شاعران مورد بررسی قرار گرفته است ؛حال سوالی که مطرح گردیده این است که آیا شاعران شیعی عهد صفوی در اشعار خود به مسائل مرتبط با موعود مانند انتظار،آخرالزمان، نشانههای ظهور، حکومت جهانی، گسترش عدل وداد ومبارزه با ظلم، سیمای موعود وآثار وبرکات وجودی آن و.... پرداخته اند ؟ واگرپاسخ مثبت می باشد این امر چگونه صورت پذیرفته است ؟ و اشعار این شعرا درباره موعود احساس صرف شاعرانه می باشد یا با تکیه بر احادیث و روایات است ؟ لذا با توجه به سئوالات مطرح شده فوق به نظر می رسد برای پاسخ به آنان انجام این تحقیق ضروری می باشد .
1-3. اهداف پژوهش
الف –) هدف کلی
تعیین تاثیرموعوددر اشعار : شفیعای شیرازی ، طالب آملی، فیض کاشانی، محتشم کاشانی و وحشی بافقی.
ب –) اهداف جزئی
1-تعیین مبتنی بر آیات و روایات بودن اشعار این شعرا در موضوع موعود
2-تطبیق دیدگاه های این شعرا با احادیث و روایات درخصوص موعود
3-تعیین مفاهیمی چون انتظار، غیبت، نشانه های ظهور، آخر الزمان ، گسترش عدل وداد ومبارزه با ظلم، سیمای موعودوآثار وبرکات وجودی امام دراشعار این شعرا
4-تعین مهدی موعود به عنوان تنها مصلح جهان درشعر این شعرا
5-تعیین وتبیین رسالتهای جهانی امام زمان(عج)در شعر این شعرا
1-4. فرضیه های پژوهش
1-درشعر این شعرا مسائلی از قبیل: انتظار ، ظهور، غیبت ، فلسفه غیبت، نشانه های ظهور،آخر الزمان ،گسترش عدل ودادومبارزه با ظلم .....که مرتبط با بحث موعود می باشند پرداخته شده است.
2-دیدگاه غالب درمسئله موعود در شعراین شعرا جنبه عقلانی و مبتنی براحادیث وآیات قرآنی می باشد.
1-5.اهمیت وضرورت مسئله
موضوع موعود در ادبیات فارسی سابقه دیرین دارد وشاعران ونویسندگان ازدیربازدر آثار منثور و منظوم خودبه این مسئله پرداخته اند. اما جنبه تازگی این تحقیق به خاطر شاعران شیعی عهدصفوی می باشد که از ارادتمندان خاندان رسالت هستند و به همین خاطر درباره این موضوع با تکیه بر آیات قرآن و اخبار واحادیث معصومین اشعار زیادی بیان کرده اند و به همین دلیل این تحقیق از ارزش خاصی برخوردار خواهد بود.
1-6. موعود در قرآن
آیات متعددی از قرآن مجید در زمینه ظهور موعود و برقراری حکومت عدل جهانی توسط ایشان و برقراری عدل و قسط و پیروزی نهایی مستضعفان بر مستکبران و گسترش اسلام و غلبه بر سایر ادیان آمده است. اگر چه نام موعود در قرآن به صراحت ذکر نگردیده ولی بسیاری از مفسران شیعه و سنی در شأن نزول بعضی از آیات ، روایاتی را وارد نموده اند که دال بر این مطلب است که مراد و مقصود از این آیه، امام مهدی (عج) و ظهور و حکومتش می باشد . به صورتی که حتی بعضی از این آیات در میان عوام مردم نیز به این مطلب شهرت دارد .
« خداوند در قرآن کریم ،در آیات متعددی وعده تشکیل حکومت واحد جهانی اسلام، بسط دین اسلام، غلبه آن بر همه ادیان، زمامداری صلحا و ارباب لیاقت و پیروزی حزب اله را داده است . در این زمینه ، آیات بسیاری در قرآن کریم وارد شده است . محققان امامیه، کتب مستقلی در باره « مهدی در قرآن » نگاشته اند که از جمله آنها کتاب « المحجه فی ما نزل فی القائم الحجه » تألیف محدث و مفسر خبیر سید هاشم توبلی بحرانی است . مولف در این کتاب، یکصد و بیست آیه از آیات قرآن کریم را به استناد احادیث وارده ، بر امام مهدی(عج) تطبیق کرده است . همچنین سید صادق شیرازی ، در کتاب « المهدی فی القرآن» یکصد و ده آیه
42- نعمانی ،ابوعبداله، (1418 ه ) ،الغیبه، همراه با ترجمه محمد جواد غفاری ، تهران ، نشر صدوق
43- نهاوندی، علی اکبر، (1384 ش) عبقری حسان، با تحقیق و بازنویسی سید ابوالحسن حسینی تهرانی ، قم انتشارات پیام مقدس
44- هاشمی شهیدی ، سید اسداله ، (1381 ش) ، ظهور حضرت مهدی (عج) از دیدگاه اسلام، مذاهب و ملل جهان قم ، انتشارات مسجد مقدس جمکران
45- یزدی ، علی ، (1401 ه) ، الزام الناصب، بیروت ، دارالکتب الاسلامی
بعضی از کتب منبع ، به دلیل قدیمی بودن ، فاقد شناسنامه کامل بودند .
Abstract
The topic subject of the thesis is promised Emam manifestation in reflection of Safavi poetry and its general purpose is determining the impressionability those poets from the promised Emam issue. In this study, researcher have tried to answer these questions that, does the poems disburse relevant issues to Promised Emam like Waiting the End, signs of emerging global government and improving justice.... and if the answer is positive ,how this was done? And the poems of these poets are just poetry sentiment about the promised Emam or it comes from rationality and relying on Narratives and Hadith? To answer these questions, have referred to the poems of those poets and have been comprise them with Quran and Narratives of Infallibles. Researcher using library method and by using relevant books, magazines and software has finished this study. And conclude that poetry of these poets in the promised Emam issue not only are not mere poetic but they used a lot of narratives and signs in their poetry.
Key words: Absence, Appearance, Outburst, Emersion, End, Signs of emerging, Global government
ISLAMIC AZAD UNIVERSITY
Kermanshah Branch
Thesis Submitted for the Degree of Master of Art in Persian Language and Literature(M.A)
Subject:
Manifestation Of Promised In Reflection Of Poems
Of Chosen Safavi Poetries
(SHafiaye SHirazi, Taleb Amoli, Feiz Kashani. Mohtasham Kashani. Vahshi Bafghi)
Supervisor:
Erahim Rahimi Zangeneh Ph.D.
Advisor:
Vahid Mobarak Ph.D.
By:
Rasoul Geravandi
Summer 2010