Quantcast
Channel: forex
Viewing all articles
Browse latest Browse all 339

خرابات

$
0
0

خرابات

 اگر هم نزد بعضی از صوفیه-از جمله شیخ محمود شبستری-خراباتی شدن‏ از خودرهایی است(گلشن راز،شرح گلشن لاهجی/624 و 763)،باز خرابات هچنان‏ منزلگاه رندان و تر دامنان است نه جای پاکان و نیکان.رفت و آمد به خرابات‏ رستن از قید ننگ و نام می‏خواهد و ازین رو صوفی که در راه مطلوب خویش از همه چیز می‏گذرد حال خویش را-در رهایی از خود-مثل حال خراباتیان می‏داند چنانکه سکر روحانی خود را نیز با آن ذوقی که از شراب مغان دست می‏دهد مناسب‏ می‏یابد و با اینهمه صوفی نیز از خرابات و پیر خرابات و از شراب مغانه و پیر مغان‏ همان چیزی را درک می‏کند که دیگران از آنها فهمیده‏اند.

 اینجا صحبت از خرابات است و از جاهایی که این لفظ در معنی حقیقی- نه مجازی-بکار رفته است.استعمالی که از باب مجاز و تشبیه است البته نقلی دیگر دارد.در لغت‏نامه‏ها(مقایسه شود با:یادداشتهای قزوینی ج 4)خرابات عبارتست‏ از روسبی‏خانه و جایی که انواع فسق و فجور در آنجا رایج است.ازین رو ذکر آن با مصطبه و شرابخانه و قمارخانه و محلّ تفریح و فساد توأم است.

 

 

در دورهء جاهلیت بین اعراب عده‏یی زنان بدکاره بوده‏اند که برای اظهار حال‏ خویش بر بالای خانه‏های خود رایت داشته‏اند،ابو الفتوح(تفسیر ج 4/11)می‏گوید که خانه‏های اینگونه زنان را خرابات می‏خوانده‏اند.بهرحال بین اعراب جاهلی‏ خاصه در شهرها فحشاء وجود داشته است و لیکن بدوی بسبب مرؤت خویش تا حدی‏ از آن ابا می‏ورزیده است.در اوایل عهد اسلام،منع سخت و اجراء حدود البته‏ مانع از رواج فحشاء میشده است و ازین رو بسبب غلبهء محتسب در بلاد اسلامی تا مدتی دراز نه خراباتی در کار بوده است نه فحشایی که مردم از آن آگاه باشند.البته‏ دیرهای ترسایان که وصف آنها در کتب دیارات و قصّه‏های ادب آمده است حدیث‏ دیگرست و عیش‏های پنهانی خلفا و امرا هم در خرابات نبوده است در قصرهای‏ باشکوه و سراهای آراسته‏یی بوده است که وجود آنها غالبا خرابات مغان را روسفید می‏کرده است.در اوایل قرن چهارم هجری که مورخین و سیاحان وجود زنان‏ بدکاره‏یی را که در چین یا هند کار بدستوری می‏کرده‏اند در آثار خود یاد کرده‏اند غالبا بتأکید می‏گفته‏اند که در قلمروه مسلمانان ازین‏گونه جاها نیست(ترجمهء سیرافی،فران/124،مروج 1/296).با اینهمه در اواسط همین قرن بود که در قلمرو اسلام نیز نشانه‏یی ازین خانه‏ها پدید آمد و در پی آن لفظ خرابات بیش و کم در السنه و افواه درافتاد.عضد الدوله دیلمی ظاهرا ببهانهء آنکه زنان خلق را از آسیب تجاوز لشکریان خویش در امان دارد زنان روسپی را درین کار دستوری‏ داد(بیرونی،الهند/279)حتی برای آنها مبلغی هم مالیات تعیین کرد که‏ می‏پرداختند.این رسم که عضد الدوله برقرار کرد در جلوگیری از بیرسمی‏هایی‏ که در بعضی حکایات بسرهنگان یعقوب و سلطان محمود و حتی بترکان خلیفه نسبت‏ داده شده است البته بی‏تأثیر نبود و نظیر آن در سایر بلاد-حتی در قلمرو فاطمیان‏ مصر-نیز رواج یافت(مقریزی،خطط 1/89).اینگونه خانه‏ها را در مصر غالبا خانات می‏خواندند و در شام و عراق خرابات.ادبیات قرن پنجم و بعد از آن پرست‏ از ذکر خرابات و قصّه‏های خراباتیان.وجود اشعار و حکایاتی که اینهمه ذکرخرابات در آنها آمده است حکایت دارد از کثرت خرابات درین ادوار.این نام خرابات‏ هم برای این خانه‏ها ظاهرا از آن رو بود که تا این خانه‏ها را در شمار بیوت غیر مسکونه(قرآن 24/29)فرانمایند یعنی که رفت و آمد در آنها حاجت باذنی‏ ندارد(مقایسه شود با تفسیر امام فخر،23/200).در هر حال رندان و تردامنان‏ در پیش چشم مردم باین خانه‏ها آمد و رفت می‏کرده‏اند و در کتب ادب و قصص- از نظم و نثر-نام خرابات در ردیف میکده و دیر مغان همه جا درین روزگاران‏ هست.ابو الحسین بصری نقل می‏کند که در عبادان مردی سیاه و فقیر بود که در خرابات مأوی داشت چیزی با خود بردم و او را طلب کردم چون چشمش بر من افتاد تبسم کرد و بدست خویش اشارت بزمین کرد زمین را همه طلا دیدم که می‏درخشید (رسالة القشیریه،مصر 1367/163).این خرابات همان منزلگاه رندان است‏ که در آن ساقطترین و تیره‏روزترین خلق می‏زیسته‏اند و با اینهمه این فقیر سیاه‏ که در کوی بدنامان می‏زیسته است در عین تنگدستی می‏توانسته است خاک را بنظر کیمیا کند.حال این خراباتی که در رسالهء قشیریه آمده است یادآور داستان آن‏ قصّاب است که موسی بموجب وحی او را از دوستان خدا شناخت و چون بطلب او برآمد و بدکان او رفت«مردی را یافت با لباس فاسقان جمله سر موی داشت بکتفها فرو گذاشته،بر زی دزدان و عیاران او را گفت مهمان خواهی:گفت خواهم امّا بشرط آنکه هرچه بینی با کس نگویی.گفت نگویم.شبانگاه در دکان بست و به‏ خرابات رفت و سبوی می بخرید و زنی زانیه را آن شب بمزد بگرفت و بخانه‏ آورد...»(شرح تعریف 1/81).این خراباتی نیز مردیست صالح و نیک سرانجام‏ اما برای آنکه از چشم اغیار مستور بماند خود را در لباس فاسقان و خراباتیان‏ درمی‏آورد،که بندگان خدا ممکن‏اند در اوباش.بهرحال درست است که گاه نیکان‏ و پارسیان هم،برای آنکه رعونت نفس را بشکنند و یا باطن خود را در پردهء استتار مخفی بدارند شاید به خرابات می‏رفته‏اند و باین سبب حتی خرابات نیز گاه‏ جلوه‏گاه«نور خدا»میشده است لیکن خرابات در همه حال خرابات بوده است و جای رندان و فاسقان.ازین‏روست که اگر کسی صوفئی را در خرابات می‏یافته‏ است او را سخت ملامت می‏کرده است و حتی می‏زده است(فوائح الجمال،ویسبادن

/81)از آنکه خرابات کوی نیکنامی نبوده است.یک‏جا نابینایی هست که از یک‏ درویش مالدار صدقه می‏گیرد با نابینای دیگر می‏گوید«دیروز خواجهء بدینجا گذر کرد و درستی زر بمن داد برفتم بفلان خرابات و شب تا روز با فلان مطربه دمی‏ عشرت کردم»(تذکرة الاولیا ج 2/320).جای دیگر از فضایل‏خوانی که در کوی و بازار می‏گشته است و در مقابل مناقب‏خوانان و تا حدی برای از بین بردن تأثیر اشعار آنها یا معاملهء بمثل با آنها بخواندن اشعار در فضایل خلفا و صحابه می‏پرداخته است، شنیده میشود که«مسلمانان را دشنام می‏دهد و آنچه می‏ستاند به خرابات می‏برد و به‏ غناء و زناء می‏دهد و بر سبلت قدریان و مجبّران می‏خندد»(کتاب النقض/33).اینهمه‏ حاکی است از وجود جاهایی که-بنام خرابات یا خانات و گاه حتی با نام‏های دیگر- صحنهء عشرت‏های نهانی فاسقان بی‏بند و بار بوده است و مسلمانان خواه‏ناخواه در داخل شهرها و کنار محلات خویش وجود این«اماکن»را تحمل می‏کرده‏اند.

 نظارت در کار خرابات بارها مورد توجه امراء و حکام واقع میشده است.در بلاد مصر و شام در روزگار ممالیک،این‏گونه منازل مختص به لهو و فساد را غالبا خانات‏ می‏گفته‏اند و در بعضی موارد بامر سلطان خانات را غارت می‏کرده‏اند شرابخانه‏هاشان‏ را تباه و نابود می‏کرده‏اند روسبی‏ها را هم باختیار کردن شوهر وامی‏داشته‏اند (مقریزی،السلوک 1/553).در عهد ایلخانان مغول خرابات نهادن که عبارت از فاحشه‏ نشاندن(تاریخ مبارک غازانی/364)باشد در بلاد مختلف رایج بود.در دورهء غازان‏ «چون جماعت خراباتیان کنیزکان را که از اطراف می‏آوردند ببهای موافقتر از دیگران می‏خریدند اکثر تجار در فروختن ایشان میل بمعاملهء آن جماعت‏ می‏کردند و بعضی از کنیزکان که حمیتی و قوتی داشتند در نفس خود نمی‏خواستند که ایشان را به خرابات فروشند و باجبار و اکراه می‏فروختند و بکار بد می‏نشاندند» غازان خان بفرمود تا زنان خرابات را هر کدام که بخواهند بیرون آیند بخرند و از خرابات بیرون بیاورند و کنیزانی را هم که میل بدین کار ندارند باکراه و اجبار بدان وادار ننمایند(تاریخ مبارک غازانی/364).در اخبار سربداران هم‏ هست که وقتی حیدر قصاب از زیادی مالیاتی که سربداران از وی مطالبه می‏کردند

نزد خواجه علی شمس الدین امیر سربدار شکایت کرد وی گفت زن خود در خرابات‏ نشان و وجه من ده»(مجمل قصیحی 3/84)و همین سخن که گویند حیدر قصاب‏ را بقتل خواجه علی واداشت حاکی است از وجود خرابات در سبزوار آن‏وقت و از وقوف سلطان بر آن.در اخبار امیر تیمور هم آورده‏اند که او«خرابات و مصطبه‏ از جمیع ممالک برانداخت»در صورتیکه مطابق نقل نظام الدین شامی«هرروز مبلغی چند تومان از سوق السلطان بغداد و تیمانچه تبریز و کوی دراز سلطمانیه و بیت اللطف شیراز و کوی پایان کرمان و خرابات خوارزم»بخزانهء دولت وی عاید میشد(ظفرنامهء شامی 2/3-192).عنوان بیت اللطف که در عهد تیمور در باب‏ خرابات شیراز و شاید بعضی بلاد دیگر گفته میشد،در دورهء صفویه تا حدی جای خرابات‏ را گرفت.درین عهد تقریبا در اکثر بلاد ایران بیت اللطف‏ها دایر بوده است مثلا در اصفهان چنانکه شاردن نقل می‏کند در زمان او متجاوز از دوازده تا چهارده هزار روسپی بوده است که پروانهء خاص داشته‏اند و چندین کوچه و کاروانسرای در قسمتی‏ بخصوص از شهر هم بآنها اختصاص داشته است:(شاردن،سفرنامه ج 2/211 و ج 7/417). در زمان شاه عباس ثانی عواید مالیات بیت اللطف(-خرابات)که مملکت قریب به سه‏ هزار تومان بوده است که شاه بخواهش«خلیفه سلطان»از آن مال صرف‏نظر کرد و مقرر داشت فواحش در شهرها نباشند و احکام باطراف فرستاده حکم مؤکد در باب‏ برطرف نمودن شراب و شرابخانه‏ها بممالک محروسه نوشت(تاریخ ملا کمال،چاپ‏ اراک/102).احوال خرابات در ادوار بعد نیز بیش و کم تابع درجهء حمیت و نوع‏ سیاست سلطان بوده است.

 *** در تمام مواردی که لفظ خرابات در معنی حقیقی خویش بکار رفته است‏ جای رندان و تردامنان است:جای کسانی که قیدی به ننگ و نام ندارند از شنعت‏ و طعن خلق اندیشه بی‏بدل راه نمی‏دهند.صوفی هم اگر با شوق و ادب از خرابات‏ و پیر خرابات یاد می‏کند شور و شوق او متوجه بجایی است که نیل بدان،هم رهایی‏ از ننگ و نام می‏خواهد هم تحمّل شنعت و طعن عوام،والّسلام.


پایان مقاله

منبع:مجله یغما » مرداد 1344 - شماره 205 زرین کوب، عبدالحسین


Viewing all articles
Browse latest Browse all 339

Trending Articles



<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>