پایان نامه ادبیات :یاد مرگ در قرآن و بیان حضرت علی (ع)

دانشگاه امام صادق (علیه السلام)

دانشکده معارف اسلامی، الهیات و ارشاد

پایان نامه دوره کارشناسی ارشد پیوسته رشته الهیات (گرایش علوم قرآن و حدیث)

یاد مرگ در قرآن و بیان حضرت علی (ع)

و

پی جویی آن در ادب فارسی (بررسی موردی سعدی)

علی مؤدب

استاد راهنما : دکتر عباس نقیئی

استاد مشاور: دکتر قیصر امین پور

پائیز 1383

مقدمه

مرگ مهمترین حادثه‌ی زندگی بشر و در عین حال ناشناخته ترین وجه حیات است که جز از منظر وحی نمی‌توان تصویر کاملی از آن ارائه داد؛ نخستین انسانها نیز با مسأله مرگ، فنا و جاودانگی درگیر بوده‌اند؛ در تمام طول تاریخ یکی از مهمترین جنبه‌های بیان انبیاء نیز مسأله مرگ بوده است. در فرهنگ اسلامی نیز پس از قرآن کریم، کاملترین تصویر را وجود مبارک حضرت امیر‌المؤمنین علیه‌السلام، ارائه داده‌اند؛ توجه وسیع آن حضرت به مرگ به ویژه حضور مرگ در زندگی و یاد مرگ نشان دهنده‌ی اهمیت فراوان مسأله‌ی یاد مرگ در فرایند خداشناسی و رسیدن به جهان بینی کامل است که همه‌ی اینها مقدمه‌های رسیدن به قدرت کامل انسانی - تقوی - هستند. در تحقیق حاضر سعی شده است تا ویژگی‌ها و هدف‌های رویکرد حضرت علی علیه‌السلام در باب یاد مرگ تبیین شود و با این تحلیل که شاعران و ادیبان بزرگ ایرانی مترجمان و معلمان آموزه‌های دینی بوده‌اند به عنوان نمونه‌ای از این گروه به سراغ سعدی رفته‌ایم و با رویکردی مشابه و البته به نیت سنجش با معیار اندیشه‌ی پربرکت حضرت امیر، آثار او را نیز کاویده‌ایم، علت انتخاب سعدی در جای خود شرح داده شده است؛ اما در آغازینه‌ی سخن همین قدر ضروری است که بررسی آثار بزرگان در واقع بررسی کل فرهنگ و نقطه‌های قوت و ضعف احتمالی آن است. با چنین نیتی، در تحقیق حاضر سعی شده است با رویکردی توصیفی و تحلیلی و گاه با دقت‌های معنی شناسانه به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که :

• 1- اسلوب‌ها و شگردهای بیان حضرت علی علیه‌السلام در زمینه‌ی یاد مرگ چیستند و چه مؤیدهایی از قرآن کریم دارند و هدف‌های آن حضرت کدام‌هایند؟
• 2- اسلوب‌ها و شگردهای بیان سعدی در زمینه‌ی یاد مرگ چیستند و سعدی در این فضا به دنبال چه استفاده‌هایی است؟
• 3- بیان سعدی تا چه اندازه با حضرت علی علیه‌السلام هماهنگ است، اختلاف‌‌های احتمالی کدام‌اند.

همین اول بحث تأکید می‌کنم که اختلاف‌ها به هیچ وجه بنیادین و صد و هشتاد درجه‌ای نیستند و بیشتر یا همه‌شان در میزان تأکید بر مضمون‌های خاص رخ می‌دهند وگرنه در اصل موضوع و در هدف‌های اصلی، بزرگان و جهره‌های رشید فرهنگ ما هیچ گاه از معیار متین و مبارک دین و بیان دینی تخطی نکرده‌اند؛ این سخن البته در باره‌ی زمانه‌ی ما به این قوت صحیح نیست؛ زیرا با غلبه‌ی تصویرهای زندگی پر زرق و برق و دهان آب انداز غربی؛‌ بخش عمده‌ای از متفکران ما در همه‌ی حوزه‌ها چنان ذوق زده شده‌اند که به وضوح از نام اسلام خجالت کشیده‌اند؛ و با همه‌ی نبوغ و بزرگی‌شان فرق حضرت علی علیه‌السلام را از قرائت‌ها و برداشت‌های ناقص نفهمیده‌اند؛ به این دلیل این موضوع را برگزیده‌ام که حد توقف همه‌ی توانایی‌های بشر مرگ است و هیچگاه نمی‌توان از سایه‌ی سهمگین حضورش رمید. به خاطر همین خصیصه مرگ می‌تواند نقطه‌ی آغاز در حرکت به سوی انسان شناسی و نیز جهان شناسی کامل باشد.