چگونه از پایان نامه خود دفاع کنیم؟

چگونه از پایان نامه خود دفاع کنیم؟

دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) یا دکتری باید در پایان دوره تحصیلی خود یک کار تحقیقی ارزشمند ارائه دهند تا نشان دهند که صلاحیت علمی و پژوهشی لازم را پیدا کرده‌اند. بویژه در مقطع دکتری با نوشتن رساله اثبات می‌کنند که به حدی از رشد و کمال علمی رسیده‌اند که قادرند با رعایت روش‌های علمی تحقیق، پژوهش‌های جدید انجام دهند، در مورد موضوعات رشته علمی خود اظهار نظر نمایند و با کشفیات جدید خود قلمرو و حوزه معرفتی رشته علمی مربوط را گسترش دهند. از سوی دیگر کار پژوهشی دانشجو رابطه مستقیمی با قضاوت دیگران درباره شخصیت و توانایی علمی او دارد.

بنابراین دقت، توجه و همت زایدالوصف او را در این مرحله حساس از دوره تحصیلی طلب می‌کند. وقتی رساله یا پایان‌نامه تحصیلی به پایان رسید باید جمعی از صاحب‌نظران، استادان و متخصصان رشته تحصیلی دانشجو آن را ملاحظه نمایند و نظرات خود را درباره آن ارائه دهند. از این رو پدیده‌ای به نام دفاع از پایان‌نامه تحصیلی وجود دارد که در واقع به منزله ارزیابی و سنجش توانایی علمی دانشجوست.

دانشگاه یا مؤسسه محل تحصیل دانشجو پس از پایان کار تحقیق وی اقدام به برگزاری جلسه دفاع می‌نمایند. قبل از جلسه دفاع، گزارش تحقیق آماده شده به صورت دست‌نویس یا تایپ شده برای استادان و اعضای جلسه دفاع ارسال می‌گردد تا آن را مطالعه کنند. شرکت‌کنندگان در جلسه دفاع را افراد زیر تشکیل می‌دهند:

1) هیأت داورانی که متخصصان همان رشته بوده و معمولاً استاد راهنما، استادان مشاور نیز در آن عضویت دارند و نقش اصلی به عهده استاد راهنماست.

2) علاقه‌مندان به موضوع تحقیق مانند: دانشجویان، محققان، استادان و سایر افراد که در جلسه دفاع شرکت می‌کنند.

3) دانشجو که گزارش تحقیق خود را به جلسه ارائه داده به سؤالات هیأت داوران پاسخ می‌دهد تاریخ برگزاری جلسه دفاع معمولاً به وسیله آگهی در جعبه اعلانات یا با ارسال نامه و نظایر آن توسط دانشکده به اطلاع عموم رسانده می‌شود تا کسانی که علاقه‌مند به شرکت در جلسه دفاع باشند بتوانند در آن حضور یابند. معمولاً طول زمان برگزاری جلسه دفاع بین 5/1 تا 2 ساعت در‌نظر گرفته می‌شود و به اطلاع مجریان، دانشجویان و هیأت داوران می‌رسد.

در برگزاری مراسم دفاع مراحل زیر به ترتیب انجام می‌پذیرد:

مرحله اول: استقرار هیأت داوران، دانشجو، شنوندگان و مهمانان و علاقه‌مندان در محل‌های مخصوص

مرحله دوم: اعلام برنامه جلسه دفاع توسط مجری و قرائت کلام الله مجید، حدود 5 دقیقه

مرحله سوم: افتتاح جلسه دفاع به وسیله استاد راهنما و اظهارنظر راجع به تحقیق و نقش و شخصیت دانشجو، حدود 5 دقیقه

مرحله چهارم: ارائه گزارش تحقیق به وسیله دانشجو به شرح زیر، حدود 50 دقیقه 1-ابراز تشکر از استادان راهنما، مشاور، کلیه همکاران و مساعدت‌کنندگان و سپس بیان انگیزه انتخاب موضوع و ضرورت و اهمیت انجام تحقیق، حدود 5 دقیقه 2-بیان روش تحقیق شامل مسأله و سؤالات تحقیق، فرضیه‌ها، روش‌های نمونه‌گیری و حجم نمونه، روش‌های گرد‌آوری اطلاعات، شیوه استخراج، تنظیم و طبقه‌بندی داده‌ها، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و ابزارهای به کار گرفته شده، زمان، بودجه و نیروی انسانی صرف شده و اشاره به خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها در ارتباط با روش‌های کار، حدود 15 دقیقه 3-بیان داده‌ها و نتایج کار، ارزیابی فرضیه‌ها (تأیید یا رد آنها) اعلام نظر و پیشنهاد، اشاره به فرایند و نتیجه کار، زمنیه‌های به کار‌بستن نتایج تحقیق، پیشنهادهای تازه برای تداوم تحقیقات درباره موضوع مورد علاقه و غیره، حدود 25 تا 30 دقیقه

مرحله پنجم: اظهار نظر و سؤال از دانشجو به وسیله هیأت داوران با توجه به گزارش تحقیق و اظهارات دانشجو در جلسه دفاع، حدود 30 تا 60 دقیقه

مرحله ششم: شور هیأت داوران و اعلام نظر نهایی درباره پایان‌نامه، حدود 15 تا 30 دقیقه

مرحله هفتم: اعلام رأی نهایی هیأت داوران پس از اتمام بررسی یا رأی‌گیری به وسیله استاد راهنما، حدود 5 دقیقه نکات قابل ذکر: 1) دانشجو باید مراقب وقت خود باشد و سعی کند گزارش خود را به طور خلاصه و رسا به جلسه ارائه کند و از حاشیه روی و توضیحات اضافی پرهیز نماید تا بتواند در وقت مقرر حق مطلب را ادا کند و گزارش توجیهی خوبی به هیأت داوران و جلسه ارائه نماید. 2) در فاصله زمانی که هیأت داوران کار شور و بررسی و اظهار نظر درباره پایان‌نامه را انجام می‌دهد فرصت مناسبی برای بحث و گفت و گو بین دانشجو و شرکت‌کنندگان در جلسه دفاع در خارج از محیط جلسه است آنها می‌توانند سؤالات خود را درباره موضوع تحقیق و نیز گزارش آن با دانشجو در میان بگذارند البته این کار در رأی هیأت داوران تأثیری ندارد. نکات مهم در جلسه دفاع از پایان نامه چکیده نقش مهمی در ارائه پایان نامه دارد چون داوران به ندرت کل پایان نامه را مطالعه می کنند و بیشتر به چکیده توجه می کنند.از نظر داوران چکیده باید شامل موارد زیر باشد: مقدمه ای برای موضوع در چند سطر، بیان مساله تحقیق که می تواند شامل ادبیات تحقیق هم شود در 1 پاراگراف،روش شناسی تحقیق در 2یا 3 سطر،یافته های تحقیق دریک پاراگراف و نهایتا تفسر از نتیجه ها و بحث در یک پاراگراف • ارائه مساله باید کاملا دقیق باشد و دقیقا متن ان به صورت بیان یک مساله باشد نه ضرورت ان.یعنی پژوهشگر باید دقیقا ماهیت مساله بودن ان را بیان کند نه اینکه بگوید این موضوع از این لحاظ ضروری است بلکه بگوید این یک مساله است که باید بنا به این دلایل برطرف شود.

• در مرور ادبیات تحقیق باید هدف مطرح ساختن ارائه اطلاعات و دانشی باشد که در این زمینه امده است باشد و باید معلوم شود چرا با وجود همه ادبیات موجود در این زمینه این موارد را گزینش کردیم .ملاک گزینش ادبیات تحقیق باید نوع مساله و نوع سوالات موجود در تحقیق باشد.

• در مرور ادبیات تحقیق،محقیق باید حضور خود را نشان دهد مثلا باید از یافته های یک محقق که ادبیات ان را مطالعه کرده انتقاد کند و یا معلوم کند که این اطلاعات چه رابطه ای با تحقق او دارد.

• اگر از مدل یا شاخصی در تحقیق استفاده می کنید باید هر کدام را ارزیابی کنید و دلیل استفاده را بگویید و یا اگر مدلی یا شاخصی را نام می برید ولی در تحقیق از ان استفاده نمی کنید باید توضیح چرای رد این مدل را در استفاده در این پایان نامه توضیح دهید.

• باید بر اساس مساله موجود مدل انتخاب کرد و یا اگر در این میان برای تحقیقتان مدل جدیدی می توانید ارائه دهید بسیار خوب است و اگر مدل را خودتان از ترکیب یا اصلاح مدلها بدست اورده اید حتما در دفاع از پایان نامه این موضوع را پررنگ کنید .

• روش شناسی خود را چه در تحقیق و چه در ارائه کاملا مشخص کنید که کمی است ،کیفی است یا ترکیبی. • اکثر محققین در پایان نامه ها مطالعه موردی انجام می دهند ولی ان را یک پژوهش پیمایشی اعلام می کنند باید دقت کنید که در این موارد بگویید رویکرد مطالعه موردی بوده است با استفاده از روش پیمایشی یا روشهای دیگری که استفاده کرده اید.

• اگر در گرداوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده کرده اید چون احتمالا خود پرسشنامه ای بودن داده ها را یک محدودیت می دانید بهتر است از روشهای برطرف کردن این محدودیت استفاده کنید مثل روشهای 3 بعدی کردن اطلاعات یا جمع اوری داده در زمانهای مختلف و یا مصاحبه.در هر صورت اگر از این روشهای استفاده کردید حتما وحتما در دفاع خود از انها یاد کنید و بگویید که محدودیت پرسشنامه را با این روشها جبران کردید. • حتما در دفاع از پایان نامه خود در مورد دقت و روایی پرسشنامه های خود سخن بگویید و به طوردقیق توضیح دهید که چگونه روایی و اعتبار ان را بدست اورده اید مثلا اگر ازمون ازمایشی از پرسشنامه ها به عمل اوردید حتما بگویید این کار را کرده اید حتی تعداد پرسشنامه ها را هم بیاورید.و از نام اساتیدی که در این مسیر به شما کمک کرده اند نیز استفاده کنید.

• در پیشنهاد دهی پایانی پرسشنامه باید به مسائل محیط زیستی ،حقوق شهروندی،اخلاقیات،و ... توجه کنید و اگر پیشنهادی یکی از این موارد را نقض می کند حتما توضیح دهید که چرا با وجود این مساله شما این پیشنهاد را می دهید. داور باید مشاهده کند که شما همه زوایای پیشنهادتان را می شناسید و حتی برای جنبه های مضر ان نیز توضیحی دارید.

• اگر مطالعه شما در نهایت منافعش به گروه خاصی می رسد باید معلوم کنید گروه چه خصوصیاتی دارد.مثلا اگر منافع نتایج شما به کودکان زیر 8 سال می رسد این را مشخص کنید.

• در نگارش نام خود چه در پایان نامه چه در پاورپوینت حتما خود را پژوهشگر یا محقق تعریف کنید و اصلا از کلمه مولف و یا نگارنده استفاده نکنید. • سوالات و اهداف در تحقیقتان باید واضح ،صریح و ساده باشد و پیچیدگی در ان نباشد.به طوریکه خواننده ان را به راحتی درک کند.

• اگر چندین تعریف در مورد موضوع خاصی ارائه می دهید.حتما صریحا اعلام کنید که از کدام تعریف در پایان نامه خود استفاده می کنید.و اساس پایان نامه شما بر اساس این تعریف است.مثلا بنویسید و بگویید(در دفاع):اساس پایان نامه من روی این تعریف است و یا از این تعریف استفاده می شود. • دفاع از پایان نامه شما 50% نمره پایان نامه شما می باشد پس با اعتماد به نفس ،قوی و مغرورانه از ان دفاع کنید.

• در طراحی پاورپوینت جلسه دفاع خود دقت کنید ،از رنگ های تیره استفاده نکنید،سعی کنید از متحرک سازی در پاورپوینت تا حد ممکن استفاده کنید(مثلا اگر در یک جدول یه یک عدد رسیده اید و این عدد را می خواهید در ان اسلاید نشان دهید،عدد مورد نظر را به شکل متحرک وارد صفحه کنید و در جای مورد نظر قرار دهید.)،پاورپوینت خود را با عنواینی که می خواهید از انها صحبت کنید ،نکات اساسی ،جداول ،نمودارها،مدلها ارائه دهید،از نوشتن توضیحات طولانی در پاورپوینت بپرهیزید چون ارزش کار شما را پایین می اورد و دیگر جذابیتی برای داوران ندارد.داور شما باید از تماشای پاورپوینت شما لذت ببرد و مشتاق باشد که در زمان گوش کردن به شما ان را نیز مطالعه و مشاهده کند ،اگرپاورپوینت شما از جملات پر شده باشد دیگر حتی به ان نگاه نمی اندازد و به مشکلات کار شما دقت می کند اما پاورپوینت خوب و زیبا و جذاب می تواند ذهن داوران را از روی مشکلات کار شما به نقاط قوت کار شما انتقال دهد.

• حجم پایان نامه شما نیاید زیاد باشد.حجم مورد نظر اکثر داوران پایان نامه ای با 20-30 هزار کلمه می باشد البته در مورد رساله دکتری این رقم به 60-80 هزار کلمه می رسد.

• اگر از حروف اختصاری در پایان نامه خود استفاده می کنید .حتما در اولین جایی که از ان نام بردید ان را تعریف کنید(مثلا IT=Information Technology)

• اگر حجم پایان نامه شما زیاد شده است و لازم است بخشی را حذف کنید ،می توانید حذفیات را در بخش پیوست پایان نامه ارائه دهید. • می توانید نام کتابها و مطالبی که در رابطه با پایان نامه خود از ان استفاده کردید ولی از انها در پایان نامه خود استفاده نکردید در کتاب نامه پایان نامه خود بیاورید.

• از یک روش واحد برای رفرنس دهی استفاده کنید.روش مورد نظر داوران اکثرا روش APAمی باشد. • در ابتدای دفاع خود ابتدا از اساتیدی که شما را در اجرای ان کمک کرده اند و اساتید که در جلسه دفاع حضور دارند با ذکر نامشان تشکر کنید.در پایان پاورپوئینت خود نیز از این افراد نام برده و از تشکر خود را اعلام کنید. در پایان جلسه دفاع بار دیگر از این افراد و افراد حاضر در سالن تشکر کنید. • شما یک محقیق هستید و نه یک دانشجو در مقابل اساتید ،شما بهتر از هر فردی از زوایای تحقیقتان مطلعید پس با قدرت و جسارت از ان دفاع کنید.و این را به خاطر داشته باشید که شما در مورد تحقیقتان از داوران بیشتر می دانید و این شما هستید که با دفاع خود باید از ان را درخشان کنیدپس با گفتن اینکه من نگرانم یا استرس دارم خود و کارتان را ضعیف نشان ندهید.شما باید درجلسه دفاع خود ثابت کنید که دیگر یک کارشناس ارشد و محقق می باشید .حتی طوری برخورد کنید که نشان دهد شما به کارتان و نتایجتان 100% اعتماد دارید و به هیچ وجه ایرادی بر ان وارد نیست. کمی خود بزرگ بینی و شکست ناپذیری در اینجا بد نیست.این به داوران القا می کند که شاید واقعا کار شما فوق العاده است و حتما نقصی ندارد.پس به هیچ وجه شکسته نفسی نکنید(اینجا کاربردی ندارد)

• در هنگام دفاع خود بر روی اسلایدهایی که در ان مدل یا جدول مهمی و یا نموداری را ارائه داده اید بیشتر مکث کنید و اجازه دهید تصویر این مدل در ذهن داوران نقش ببنند. با اعتماد به نفس از انها سخن بگویید .

• همه نکات مثبتی که کارتان دارد،همه زحماتتان را ،همه کارهایی که برای بهبود کارتان انجام دادید را در دفاع خود ذکر کنید طوری که داوران احساس کنند شما کار بزرگی را به انجام رسانده اید.

• وقت دفاع خود را رعایت کنید.شاید به شما 20-30 دقیقه وقت برای دفاع دهند بهتر است برای خود 25 دقیقه در نظر بگیرید و قبلا دفاع خود را در این محدودیت زمانی تمرین کنید .

• از مطالبی که در دفاع خود می خواهید مطرح کنید نت برداری کنید زیرا با وجود استرس شاید بعضی از انها را فراموش کنید.نیم نگاهی به انها انداختن می تواند به شما در یاداوری کمک کند.

• حتی اگر به شما تذکر داده شده است که در 20دقیقه دفاع کنید باز هم سعی کنید در زمان مورد نظر خود ان را انجام دهید.چون بعدا اگر چیزی را از قلم بیندازید داوران ان را نقص می بینند و بعد که می گویید شما گفتید در این محدوده زمانی دفاع کنید می گویند "2-3 دقیقه بالا و پایین مهم نیست اما این موضوع که شما مطرح نکردید مهم است".پس اجازه دهید با ارامش کار خود را در زمانی که خودتان قبلا تمرین کرده اید به اتمام برسانید .

• از استفاده واژه های عربی و انگلیسی بپرهیزید و سعی کنید در صورت امکان از کلمات فارسی استفاده کنید.به مفهوم کلمات دقت کنید مثلا شاید در اکثر کتابها بیاید تسهیم دانش اما شما باید توجه کنید که شما باید از کلمه به مشارکت گذاری دانش استفاده کنید چرا که تسهیم دانش به معنی ان است که هر فرد سهم خود را بر می دارد اما به اشتراک گذاری معنی دیگر دارد.

• در دفاع خود دقت کنید به گونه ای باید دفاع کنید که افراد داخل سالن که از تحقیق شما بی اطلاع هستند کاملا موضوع را درک کنند و باید روان ،پیوسته و ساده مطالب را بیان کنید.

• توجه کنید که داوران کمتر متن کل پایان نامه را مطالعه می کنند بلکه چکیده،و فصل 3 پایان نامه شما که حاوی روش شناسی است را مطالعه می کنند پس سعی کنید این بخش ها را به دقت و ظرافت بنویسید.

• بیشترین خطاهایی که داوران می گیرند روی مسائل روش شناسی تحقیق می باشدچرا که اکثرا در رابطه با موضوع شما اطلاعی ندارند اما در مورد روش تحقیق خوب می دانند پس سعی کنید روی این بخش چه در نگارش و چه در دفاع دقت کنید.

منبع ایران پژوه