«مو یان» متولد شمال غرب گائومی در ایالت شانونگ در خانواده‌ای کشاورز است. او در دوره انقلاب فرهنگی دانش آموز بود و در کارخانه تولید روغن نیز کار می‌کرد. وی از زمانی که 20 سال داشت به ارتش آزادی مردمی پیوست و از سال 1981 زمانی که سرباز بود، شروع به نوشتن کرد. سه سال بعد او موفق شد تا جایگاهی در دپارتمان ادبیات در آکادمی فرهنگ ارتش به دست بیاورد.این نویسنده که نام واقعی‌اش گوآن مویی است و «مو یان» به معنی «سخن نگو» را به عنوان نام مستعار به کار می‌برد، می‌گوید این نام را از زمانی که نخستین رمانش را نوشت، انتخاب کرد.از آنجا که او به دلیل رک گویی‌اش شناخته شده بود و این مساله‌ای بود که در چین خیلی باب میل دیگران نیست، این نام را برای خود برگزید تا به خودش یادآوری کند که خیلی حرف نزند.هرچند برخی آثار مو یان با ممنوعیت انتشار روبه‌رو شده‌اند، اما او گاه به دلیل عدم اتحاد با دیگر نویسندگان و عدم محکوم کردن محدودیت‌هایی که در زمینه نشر وجود دارد و یا بازداشت نویسندگان دیگر، با انتقادهایی روبه‌رو بوده است.تفسیر اجتماعی مضمون حاکم بر آثار این نویسنده چینی است و او به شدت تحت تاثیر نقدهای سیاسی لو ژون و نیز رئالیسم جادویی گابریل گارسیا مارکز قرار دارد. وی معمولا با خلق تصاویر گرافیکی خشن و پیچیده آثارش را شکل می‌دهد و خواننده را به جهانی آشفته که هنوز درگیر زیبایی و آمیختگی جهان رنگارنگ قصه‌های اوست، درگیر می‌کند. بسیاری از قصه‌های وی در استان زادگاهش می‌گذرد. جدیدترین رمان او با عنوان «زندگی و مرگ مرا از پای در می‌آورند» که سال 2008 منتشر شد، ظرف 43 روز خلق شد. او در این کتاب 500 هزار شخصیت را به صورت دستنویس روی کاغذ سنتی چینی و با استفاده از دوات و قلم مو خلق کرده است. مو یان شماری از داستان‌های کوتاه دارد و رمان‌های متعددی نیز به زبان چینی نوشته است. نخستین رمان او با عنوان «باران در شب بهاری» سال 1981 منتشر شد. چندین رمان او به زبان انگلیسی ترجمه شده و‌هاوارد گلدبلت استاد زبان‌های شرقی آسیا مترجم آثار اوست.«ذرت سرخ» که نخستین بار سال 1987 به زبان چینی و سال 1993 به زبان انگلیسی ترجمه شد، «سرودهای سیر» که 1995 به انگلیسی ترجمه شد و «جمهوری شراب: یک رمان» که سال 1992 به چینی و سال 2000 به انگلیسی ترجمه شده از جمله آثار اوست. او چند جایزه ادبی از زادگاهش دریافت کرده و نامزد دریافت جایزه نوی اشتات در سال 1998 بود که جایزه‌ای ادبی است که از سوی دانشگاه اوکلاهما اهدا می‌شود. وی سال 2007 نیز به عنوان نامزد جایزه من بوکر آسیا انتخاب شد، اما موفق نشد تا این جایزه را به نام خود کند.
همه‌ی چینی‌ها خوشحال نیستند!
بردن جایزه‌ی نوبل ادبیات توسط «مو یان» واکنش‌های متفاوتی را از جانب چینی‌ها به دنبال داشته است.روز پنجشنبه که نام «مو یان» به عنوان نویسنده‌ی برنده‌ی نوبل ادبیات 2012 اعلام شد عکس‌العمل‌های متفاوتی را در چین به دنبال داشت.پیش‌تر، نویسنده‌ی چینی دیگری نیز نوبل ادبیات را از آن خود کرده بود، که به دلیل مخالفت با سیاست‌های دولت چین مجبور به ترک وطن شده بود. «ژائو زینگ جیان» که دوران تبعید خود را در فرانسه می‌گذراند، نویسنده‌ای است که به عنوان برنده‌ی نوبل معرفی شده بود.اما این‌بار با معرفی یان از سوی آکادمی سوئدی جایزه‌ی نوبل، دولت چین دست از پا نمی‌شناسد و کسب این افتخار را با صدایی بلند جشن می‌گیرد. روز پنجشنبه پس از اعلام این خبر مهم، خبرگزاری دولتی «شینهوا» تاپ ویژه‌ی وب‌سایتش را به برنده‌ی نوبل ادبیات 2012 اختصاص داد. مو یان همچنین در مایکروبلاگ «سینا ویبو»ی کشورش نیز مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفت.به گزارش ایسنا،شبکه دولتی «سی.سی.تی‌وی» هم به طور خاص خبر برنده شدن این رماننویس چینی را در پربیننده‌ترین ساعات روز پوشش داد. این شبکه‌ی خبری از مو یان به عنوان «اولین نویسنده‌ی شهروند چین که جایزه‌ی نوبل ادبیات را به دست آورده»، یاد کرد.با اعلام خبر برنده شدن یان، چینی‌های بسیاری نظرات شعف‌انگیز خود را در وب‌سایت‌های خبری منتشر و خرسندی خود را از کسب این افتخار ابزار کردند.«تانگ شیااوبینگ»، استاد ادبیات تطبیقی دانشگاه میشیگان، مو یان را یکی از بزرگ‌ترین و خلاق‌ترین نویسندگان امروز چین خواند و سبک او را با قلم «ویلیام فاکنر» مقایسه کرد.«یان لیانکه»، یکی دیگر از رمان‌نویسان مهم چینی، درباره‌ی یان گفت: آثار او بی‌همتا هستند. از زمان انتشار «ذرت قرمز» او به مدت 30 سال مداوم قله‌ی خلاقیت را به نام خود کرده است. این کار آسان نیست؛ خیلی از نویسندگان پستی‌ها و بلندی‌هایی را سپری کرده‌اند،اما او همیشه خود را در اوج حرفه‌ی نویسندگی نگه داشته است.«برندان اوکین»، مترجم آثار ادبی چینی، نیز این جایزه را متعلق به ادبیات کشور چین دانست و گفت: نویسندگان چینی احساس می‌کنند ادبیات‌شان در باقی کشورهای جهان قابل درک نیست و اعطای این جایزه به مو یان به رشد اعتماد به نفس آنها کمک شایانی می‌کند. اما همه‌ی چینی‌ها از کسب این جایزه‌ی معتبر ادبی توسط هم‌وطنشان خوشحال نیستند. برخی از اعضای حزب لیبرال پیش‌تر رماننویس 57ساله‌ی برنده‌ی نوبل را به نداشتن صلاحیت برای کسب مقام معاون مدیریت «انجمن نویسندگان دولتی چین» متهم کرده و او را به خاطر کناره‌گیری از نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2009 به دلیل حضور نویسندگان تبعیدی کشورش مورد انتقاد شدید قرار داده‌اند.«ون یونچائو»، فعال رسانه‌یی هنگ‌کنگی، یکی از همین افراد است که درباره‌ی مو یان گفت: جایزه‌ی نوبل ادبیات نماد انسانیت و آزادی بیان است، اما متأسفانه ما چنین خصوصیاتی را در مو یان نمی‌بینیم. در یک کلام، مو یان شایستگی این افتخار بزرگ را ندارد.«آی وی‌وی»، هنرمند معترض چینی، درباره‌ی مو یان گفته است: مو دستاوردهای ادبی قابل توجهی دارد، اما به عنوان یک فرد فرهیخته من او را شخص آگاهی نمی‌دانم. او به روشنی خط مشی حزب را دنبال می‌کند و در بسیاری موارد برای استقلال شخصیت‌های فرهنگی احترامی قائل نیست.بسیاری از منتقدان برنده‌ی نوبل 2012 معتقدند او تحت سلطه‌ی کامل دولت چین است و آن‌چه را به نگارش درمی‌آورد که به او دیکته شود.
انتخاب‌های نوبل همیشه عجیب است
اسدالله امرایی که ترجمه آثار برخی از برندگان جوایز معتبر ادبی را در کارنامه دارد، درباره انتخاب یک نویسنده چینی کمتر معروف به این عنوان گفت: نوبل همیشه همین است و بارها شده که نویسندگان بزرگ از آن محروم شده‌اند.این مترجم آثار ادبی در گفت وگو با مهر، نظرش را درباره انتخاب امسال کمیته نوبل ادبیات اینگونه بیان کرد: آثار «مو یان» (نویسنده چینی برنده جایزه امسال نوبل) به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و سوئدی ترجمه شده، ولی در کشور ما نویسنده ناشناخته‌ای است و تا جایی که من اطلاع دارم، تقریباً هیچ اثری از او به فارسی ترجمه نشده است.وی افزود: البته در مجموع بازار ایران چندان به ادبیات شرق دور و آسیای جنوب شرقی اقبال نشان نداده و حتی آثاری که از نویسندگانی مطرحی مانند ایشی گورو به فارسی ترجمه شده، در سطح محدودی ارائه شده و معمولاً به چاپ‌های زیاد نرسیده‌اند.مترجم کتاب‌هایی مانند «لائورا دیاس» و «اینس» اضافه کرد: حتی دیگر نویسنده چینی «گائو شینگ جیان» (تبعه فرانسه) هم که سال 2000 جایزه نوبل را از آن خود کرد، برای ما چندان شناخته شده نیست با این حال می‌بینیم که آثار نویسنده‌ای مانند ارنست همینگوی بعد از حدود 40 سال از اعطای نوبل به او، در ایران تجدید چاپ می‌شوند و مخاطب دارند.امرایی در پاسخ به این سوال که «آیا از این انتخاب تعجب کردید؟» با بیان این نکته که «نوبل همیشه همین است» گفت: جایزه نوبل به نویسندگان در قید حیات داده می‌شود ولی بارها شده که نویسندگان بزرگی در قید حیات بوده‌اند و نوبل به آنها روی خوشی نشان نداده است؛ از جمله آنها می‌توان به لئو تولستوی، کارلوس فوئنتس و خورخه لوئیس بورخس اشاره کرد.وی که از آشنایی نسبی خود با «مو یان» از طریق مطالعه چند اثر داستانی او سخن می‌گفت، در پاسخ به این سئوال که «با توجه به این شناخت نسبی، فکر می‌کنید چه چیزی در آثار این نویسنده چینی توجه اعضای کمیته نوبل را به خود جلب کرده است؟» گفت: با این یکی دو کتاب نمی‌توان درباره یک نویسنده قضاوت کرد اما در زمان اعلام نام او به عنوان برنده جایزه ادبی نوبل، از یک کتابش به نام «ترانه‌های پیاز» سخن رفته، اما نمی‌توان نظر قطعی درباره انتخاب‌های کمیته نوبل داد.این مترجم اضافه کرد: به هر حال اعضای کمیته نوبل استدلال‌های خودشان را دارند و باید منتظر بود و دید اقبال خوانندگان ایرانی به این برنده چینی نوبل ادبیات چگونه است؟